Elipses e Sombras: As orixes da banda deseñada galega

BDG70: A revolta do cómic galego

A Universidade da Coruña recolle nun luxoso volume os contidos da exposición BDG70: A revolta do cómic galego, un percorrido imprescindible polas orixes da banda deseñada galega na década dos 70.

Entre novembro de 2016 e xaneiro de 2017 puido visitarse na sala Normal da Coruña, o espazo de intervención cultural dependente da Universidade da Coruña, a exposición BDG70: A revolta do cómic galego. Comisariada por Xulio Carballo Dopico, a mostra facía un percorrido polo traballo dos artistas que, nos anos 70, sentaron as bases da moderna banda deseñada galega, ao tempo que se revelaba como o complemento perfecto para a tese de doutoramento defendida no ano 2015 polo propio Carballo e que é, ata a data, o máis completo e rigoroso texto histórico sobre as orixes do cómic galego. As paredes da Normal acolleron as pranchas que explican o singular itinerario da nosa banda deseñada nos primeiros anos da súa historia: precedentes modernos como os cantares de cego de Isaac Díaz Pardo; o fito inaugural que foron tanto a serie de murais de Reimundo Patiño O home que falaba vegliota como 2 Viaxes, o volume que publicou xunto a Xaquín Marín; os traballos do Grupo de Castro; e os diversos camiños polos que o medio foi medrando a partir de entón, tiras de prensa, suplementos e revistas infantís, fanzines, etc. Como culminación dunha exposición que se nos revela tamén histórica, chega agora o tomo editado pola UDC que leva o título da mostra e que resulta ser moito máis que un simple catálogo da mesma. Ademais de reproducir todas as pranchas expostas, o libro contén testemuños gráficos dos traballos preparatorios do evento, así como valiosos textos asinados por algúns dos protagonistas daqueles anos: Xaquín Marín, Pepe Barro, Xosé Díaz, Antón Patiño, Paco Martín, Pepe Carreiro, Fran Jaraba... Todo recollido nun voluminoso tomo, magnificamente editado, que ademais da contemplación demorada dunhas imaxes inzadas de valor histórico permite a comprensión do contexto social e cultural no que viron a luz. Quen teña este libro nos seus andeis posúe un anaco esencial da cultura galega do século XX.

Non semella casual que a irrupción da banda deseñada galega tivese lugar na década dos 70, anos que en Galicia foron de intensa actividade cultural e tamén de loita social. Explícase así a marcada intencionalidade política das primeiras manifestacións da BD galega, os traballos de Patiño e Marín, de Pepe Barro e dos compoñentes do Grupo do Castro (Xosé Díaz, Luís Esperante, Rosendo Díaz e Chichi Campos), que vían na vocación popular do cómic un medio extremadamente útil para espallar a súa mensaxe emancipadora. Ao contrario do acontecido noutros contextos, nos que o cómic foi recluíndose no espazo máis inofensivo, o do puro entretemento para os lectores máis novos, o medio xorde en Galicia nunha versión fortemente intelectualizada que recolle as arelas de cambio político dunha parte da sociedade, e é a partir de aí cando comeza a derivar cara outras manifestacións tamén representadas na mostra. Da man de creadores coma Pepe Carreiro, Xosé Lois ou Pablo Oitabén, o cómic incorpórase a xornais e suplementos infantís, revelándose como un útil instrumento de normalización lingüística. Ademais de contemplar os primeiros traballos destes creadores, fortemente influenciados polo cómic infantil máis popular do seu tempo (a Escola Bruguera, Mafalda), a mostra rescata do esquecemento o meritorio labor de artistas de carreira máis breve, caso de  Vicente Veiga e as súas atinadas tiras de Fuco, o de Ulises L. Sarry, que quixo crear unha caste de Flash Gordon galego con Comandante Iago, ou do imaxinativo e colorista Miguel Docampo. Contra o final da década, o fanzine Xofre anuncia un cambio de paradigma. Uns novísimos Miguelanxo Prado, Fran Jaraba e Xan López Domínguez irrompen cunha bagaxe que incorpora influencias da BD europea, do underground norteamericano e tamén do que estaba a aparecer nas revistas españolas daquela altura, sinalando o camiño que o medio comezaría a percorrer na década seguinte.

O volume editado pola Universidade da Coruña permite que esta valiosa compilación de materiais teña unha vida alén dunha exposición que, polo seu interese, mercería ser trasladada a outras vilas e cidades de Galicia, cando non máis aló. Estamos perante unha primeira peza fundamental para a elaboración dunha Historia da Banda Deseñada galega e tamén perante un obxecto dunha singular beleza. Cómpre recoñecer o labor de Manel Cráneo, que dotou a mostra e o propio libro dun deseño elegante que confirma a afirmación de Alan Moore, “nun mundo cada vez máis virtual, os artefactos, as cousas fermosas, adquiren un valor engadido”. 

[Publicado en Galicia Confidencial o 17 de novembro de 2017]

Qadriños: A volta de Norberto Fernández

Unha das sorpresas agradables que nos deixou o pasado verán foi o retorno de Norberto Fernández, a quen perdéramos a pista tras os seus traballos para o mercado norteamericano hai aproximadamente catro anos. Un cómic asinado por el, O báculo de Daghdha, foi distribuído no mes de xullo de forma gratuíta por varios xornais do País, tanto en papel coma en formato dixital, con versións en galego e portugués. Trátase dun título promovido polo Eixo Atlántico cando se cumpren 25 anos da súa constitución, un deses traballos por encomenda financiados por institucións públicas ou semipúblicas que teñen un aquel estraño, xa que non se sabe moi ben cal é o razoamento que está detrás da súa promoción nin o rendemento que se lles presume, pero que nos máis dos casos son un agasallo para os autores que os levan a cabo, e non só por seren un balón de osíxeno económico, senón tamén por contaren cunha distribución que dificilmente pode acadarse no circuíto convencional do cómic. 

O báculo de Daghdha relata unha aventura da profesora universitaria Flavia Faulkner, que se verá obrigada a percorrer algunhas das vilas e cidades máis senlleiras do Eixo Atlántico, que forman parte tamén da ruta portuguesa do Camiño de Santiago, na procura dun trebello dotado de facultades extraordinarias, o báculo da divindade irlandesa Daghdha. Na súa busca ela e máis os seus compañeiros deberán recuperar diferentes pezas dun crebacabezas agochadas en lugares coma a Catedral de Coimbra, a Igrexa do Bom Jesús en Matosinhos, o Templo de Santa Luzia en Viana do Castelo, o Mosteiro de San Vicente do Pino en Monforte de Lemos ou a propia Catedral de Santiago, mentres se  enfrontan a unha sociedade secreta que tamén persegue o instrumento polos seus poderes máxicos. Arredor do periplo dos protagonistas polas principais vilas galegas e do Norte de Portugal constrúe Fernández unha aventura xuvenil na que, ademais das consabidas sorpresas e xiros de guión, non faltan chiscadas ao lector en forma de aparicións fugaces de personaxes famosos. 

Nunha das primeiras páxinas do álbum Fernández deixa ver un exemplar de A marca marela, o que probablemente sexa o álbum máis célebre de As aventuras de Blake e Mortimer de E. P. Jacobs, unha pista que deixa clara o propósito do autor de situarse na tradición aventureira xuvenil da BD franco-belga. O rexistro formal adoptado por Fernández, que sen renunciar ao seu propio estilo abala decididamente cara a liña clara, e o propio formato da obra, un álbum ao xeito do mercado francófono, confirman esta declaración de intencións. Non deixa de ser rechamante esta opción, que noutro tempo encarnaría o formato máis típico do cómic xuvenil, pero que na actualidade semella xa anticuado. No caso galego, os primeiros 90 sinalaron o derradeiro grande auxe da BD francófona, aparecendo en galego cabeceiras coma Bieito Fendeferro, Xil Pupila, Franka, Os Centauriños ou mesmo Jerome K. Jerome Bloch, que viñan a sumarse aos dous clásicos por excelencia, Asterix e Tintin. Mais foi o canto do cisne, dende a caída daquelas liñas editoriais os proxectos semellantes non pasaron do anecdótico, abalando os intentos posteriores de ofrecer banda deseñada xuvenil en galego cara revistas como Golfiño, Galimatías ou máis recentemente Xabarín. De aí que resulte difícil sabermos se o autor se incorpora de novo a esta corrente cun sentido nostálxico, se se trata de tentear as posibilidades actuais dun produto destas características ou se simplemente, polo motivo que fose, o quixo así o promotor da iniciativa. 

O báculo de Daghdha deixa claro que a versatilidade é unha das grandes virtudes do seu autor, que se amosa aquí capaz de achegarse á liña clara europea igual que adoptou un rexistro gráfico máis próximo ao cómic norteamericano cando traballou para aquel mercado. O clasicismo da súa proposta faina idónea para os nenos e nenas daqueles anos 90 nos que a BD franco-belga tiña un pequeno oco no noso mercado, pero resulta dubidoso que o sexa tamén para a rapazada que hoxe devora ficcións vertixinosas como Rick e Morty, Hora de Aventuras ou Steven Universe. Mais se hai algo que canga a proposta é unha presentación case publicitaria do patrimonio monumental das vilas do Eixo Atlántico que entorpece o decorrer dun relato que podería ter respirado de xeito máis natural sen esa peaxe. Unha mágoa, xa que a suma do elenco de personaxes deseñados por Fernández cos mesmos escenarios nos que transcorre a acción podería ter desembocado nunha agradable ficción aventureira de non ter que someterse a un desenvolvemento tan ríxido.

[Publicado en Qadriños o 1 de novembro de 2017]